Opis
Paweł Skibiński
W 1931 r., w chwili upadku monarchii liberalnej, Hiszpania była państwem katolickim. W 1953 r., kiedy gen. Franco podpisał konkordat, była ponownie w pełni ukształtowanym państwem wyznaniowym, ale już o charakterze autorytarnym. Jednak w ciągu 22 lat oddzielających te daty Hiszpania przeszła przez próbę modernizacji kraju poprzez jego sekularyzację, a w czasie wojny domowej przez eksperyment stworzenia społeczeństwa ateistycznego, który pociągnął za sobą bodaj najbardziej krwawe prześladowania katolików w XX w. Te gwałtownie zmieniające się relacje między wspólnotą polityczną a religijną na Półwyspie Iberyjskim stara się pokazać autor. Autor stara się także odpowiedzieć na pytanie, czy prześladowania te były efektem wcześniejszego demokratycznego projektu modernizacji przez sekularyzację. Projektu, który w różnych formach powracał później w innych częściach świata i powraca także we współczesnej nam Europie.
ISBN 978-83-7843-276-3
Warszawa 2013, B5, ss. 598
Spis treści
Słowo wstępne
Peryferie czy centrum Europy
ROZDZIAŁ WSTĘPNY
- Hiszpania przestała być katolicka? Czyli o zestawie podstawowych problemów badawczych
1.1. Zakres chronologiczny
1.2. Zakres tematyczny i wykorzystane źródła
1.3. Stan literatury przedmiotu
2. Regalizm pierwszych dziesięcioleci XX wieku
3. Kościół w ramach systemu restauracji burbońskiej lat 1875–1923
4. Sformułowanie programu antyklerykalnego w pierwszym trzydziestoleciu XX wieku
5. Główne problemy Kościoła i środowisk katolickich w okresie przedrepublikańskim
6. Stosunki między państwem hiszpańskim a Kościołem za dyktatury gen. Miguela Primo de Rivery (1923–1930)
ROZDZIAŁ 1. Relacje między państwem i Kościołem w okresie II Republiki oraz postawy polityczne katolików wobec władz republikańskich (1931–36)
- Powstanie Republiki w kwietniu 1931 r. i stanowisko Stolicy Apostolskiej wobec Republiki
1.1. Hiszpańskie środowiska katolickie wobec wprowadzenia republiki
1.2. Reakcja hiszpańskiej hierarchii Kościelnej na zmianę ustroju
1.3. Początkowa postawa władz republikańskich wobec Kościoła
2. Quema de los conventos i tolerowanie fali aktów prześladowań kościelnych przez władze republikańskie – maj 1931 r.
3. Wydalenie kard. Segury i bp. Mugiki z Hiszpanii przez władze republikańskie
4. Tzw. kwestia religijna w Konezach konstytucyjnych i debata nad konstytucją II Republiki
4.1. Wybory do Kortezów Konstytucyjnych
4.2. Antyklerykalizm nowych Kortezów
4.3. Przygotowanie projektu Konstytucji
4.4. Obrady Kortezów Konstytucyjnych na tematy religijne
4.5. Analiza treści zapisów konstytucyjnych dotyczących religii i Kościoła katolickiego
5. Reakcje episkopatu hiszpańskiego i papieża na zapisy konstytucyjne dotyczące kwestii religijnej
5.1. List wspólny (carta colectiva) episkopatu z 20 grudnia 1931 r.
6. Legislacja antyklerykalna II Republiki
6.1. Dekret rozwiązujący zakon jezuitów
6.2. Ustawa legalizująca rozwody
6.3. Ustawa o wyznaniach religijnych i zgromadzeniach zakonnych
6.4. Papieski głos w sprawie antyklerykalnego ustawodawstwa – encyklika Dilectissima nobis – czerwiec 1933
6.5. Przepisy dotyczące katolickiego kultu publicznego: pogrzebów, cmentarzy i użycia dzwonów
6.6. Kwestia tzw. dotacji na potrzeby kultu i duchowieństwa (dotación del culto y clero) i sytuacja ekonomiczna Kościoła
6.7. Kwestia szkolnictwa katolickiego
6.8. Kwestia statutu autonomicznego Kraju Basków
7. Próba emancypacji Kościoła w Katalonii – działania kard. Vidala przeciwko prymasostwu Toledo
8. Próba modernizacji Kościoła w Hiszpanii
8.1. Reforma Hiszpańskiej Akcji Katolickiej
9. Stanowisko „akcydentalistyczne” wśród hiszpańskich katolików – powstanie CEDA
10. Mobilizacja konserwatywnej prawicy
11. Różnice wśród episkopatu w sprawie politycznego zjednoczenia katolików
12. Wybory 1933 r. ich wyniki i skutki polityczne
12.1. Polityka względem Kościoła po listopadzie 1933
13. Panorama politycznych i kulturowych postaw katolików w II Republice
13.1. CEDA
13.2. Acción Espańola
13.3. Karliści
13.4. Unió Democratica de Catalunya
13.5. Partido Nacionalista Vasco
13.6. Falange Espańola
13.7. Środowisko „Cruz y Raya”
14. Negocjacje konkordatowe rządów Lerroux i Sampera
15. Początki prześladowań fizycznych duchowieństwa i katolików świeckich – tzw. rewolucja asturyjska 1934 r.
16. Skutki rewolucji asturyjskiej – powstanie Bloque Nacional
17. Porażka projektu kard. Vidala i Barraquera
18. Droga do władzy Frontu Ludowego
19. Prześladowania religijne po dojściu do władzy Frontu Ludowego
20. Reformy Frontu Ludowego
21. Radykalna prawica i przygotowania do powstania wojskowego
22. Zabójstwo lidera opozycji – Jose Calvo Sotdo
23. Podsumowanie
ROZDZIAŁ 2. Sytuacja Kościoła katolickiego w Hiszpanii republikańskiej w czasie wojny domowej oraz relacje między Stolicą Apostolską a rządem Republiki
- Prześladowania religijne w strefie republikańskiej
1.1. Zasięg terytorialny prześladowań
1.2. Ofiary prześladowań – analiza
1.3. Bilans prześladowań
1.4. Formy prześladowań religijnych
1.5. Ewolucja terroru
1.6. Memorandum Manuela Irujo
1.7. „Męczeństwo rzeczy”
1.8. Uzasadnienie prześladowań
2. Katolicy popierający republikę
2.1. Postawa Partii Nacjonalistów Baskijskich wobec wojny domowej
2.2. Katolickie indywidualności polityczne po stronie władz republikańskich
3. Kościół podziemny w wielkich miastach „czerwonej” Hiszpanii
4. Problem prześladowań Kościoła w Hiszpanii republikańskiej w perspektywie historiografii
5. Próby normalizacji sytuacji Kościoła pod rządami Frontu Ludowego
6. Katolik ministrem sprawiedliwości w rządzie Negrina
7. Losy nuncjatury apostolskiej przy rządzie republiki w czasie wojny domowej
8. Próby dyplomatycznego porozumienia Republiki ze Stolicą Apostolską
9. Zabiegi premiera Negrina
9.1. Program nowego rządu premiera Negrina
10. Wzmożenie represji antykatolickich wiosną 1938 r.
11. Ostatnie zabiegi władz republikańskich
12. Utworzenie Komisariatu ds. Kultów
13. Podsumowanie
ROZDZIAŁ 3. Państwo i Kościół w Hiszpanii narodowej w czasie hiszpańskiej wojny domowej 1936–1939
- Stosunek przywódców powstania do kwestii religijnej – 1936
2. Stosunek Kościoła katolickiego w Hiszpanii do wybuchu powstania
2.1 Kard. Isidro Goma a powstanie wojskowe
2.2 Inni biskupi a Hiszpania narodowa
2.3 Powstanie czy krucjata?
2.4. Opinia Piusa Xl na temat wojny domowej
2.5. Potępienia okrucieństw wojennych i usiłowania mediacji
2.6. Problemy w stosunkach między państwem narodowym i Kościołem
3. Katolicka symbolika nowego państwa
4. Kościół katolicki a Falanga
5. Kwestia baskijska
5.1. Sprawa bp. Mugiki
5.2 Argumenty duchowieństwa nacjonalistycznego – raport ks. Onaindii
5.3. Represje po stronie narodowej wobec duchowieństwa baskijskiego
5.4. Polemika między Aguirre i kard. Gomą
5.5. Wysiłki na rzecz rozejmu
5.6. Pakt z Santoñii
6. Katolicy na świecie na temat powstania
6.1. Pierwsze wystąpienia francuskiej lewicy katolickiej
6.2. Maritain zwalcza „prawo do buntu” i broni nacjonalistów baskijskich
6.3. Reakcja na stanowisko lewicy katolickiej
7. List wspólny episkopatu hiszpańskiego z l lipca 1937
7.1 Okoliczności powstania listu wspólnego biskupów
7.2. Treść listu wspólnego episkopatu z l lipca 1937
7.3. Skutki opublikowania listu wspólnego
8. Katolicyzm a zasady ustrojowe Hiszpanii narodowej
8.1. 26 punktów deklaracji programowej FET
8.2. Fuero de Trabajo
8.3. Poglądy Francisco Franco
9. Kwestia nawiązania stosunków dyplomatycznych między Hiszpanią narodową a Watykanem
9.1. Misja admirała Magaza
9.2. Stanowisko prymasa Gomy. Nominacja przedstawiciela Stolicy Apostolskiej przy rządzie Franco
9.3. Problemy z uznaniem de iure władz w Burgos
9.4. Ildebrando Antoniutti i jego misja w Hiszpanii
9.5. Antoniutti charge d’affaires Stolicy Apostolskiej
9.6. Yanguas Messfa ambasadorem przy Watykanie. Próba restytucji konkordatu z 1851 r.
9.7. Otwarcie przez Franco nowego etapu stosunków z Watykanem
10. Kwestia zniesienia antykatolickiego ustawodawstwa republikańskiego
11. Stosunki między frankistami i nazistami – źródło niepokoju Stolicy Apostolskiej
11.1. Nieopublikowanie w Hiszpanii encykliki Mit brennender Sorge
11.2. Umowa o współpracy kulturalnej między Niemcami i Hiszpanią frankistowską
12. Zakończenie wojny domowej
12.1. Wyzwania związane z końcem wojny
12.2. Uroczystości w madryckim kościele św. Barbary
13. Wnioski
ROZDZIAŁ 4. Na drodze do konkordatu
- Nadzieje hierarchii Kościoła związane z nowym porządkiem
2. Narodowy katolicyzm jako podstawa ideowa nowego reżimu
2.1. Pojęcie „narodowego katolicyzmu”
2.2. Miejsce katolicyzmu w poglądach Francisco Franco
3. Kwestia powojennych represji politycznych
4. Sympatie pronazistowskie we frankistowskiej elicie władzy
5. Negocjacje między Hiszpanią frankistowską a Stolicą Apostolską na temat prawa prezentacji biskupów
6. Likwidacja katolickich organizacji studenckich i projekty kulturalne członków ACNP zasiadających w rządzie
7. Sytuacja Kościoła w Hiszpanii jesienią 1939 – główne problemy
8. Kryzys negocjacji konkordatowych na przełomie lat 1939-1940
9. Sprawa kardynała Segury – groźba ponownego wygnania
10. Rezygnacja przez gen. Franco z powrotu do konkordatu z 1851 r.
11. Uregulowanie kwestii nominacji biskupich – czerwiec 1941 r.
12. Nowe oblicze partii – ewolucja FET po 1941 r
13. Praktyczna współpraca między państwem i Kościołem
14. Ewolucja ustrojowa reżimu
15. Kolejne trudne negocjacje ze Stolicą Apostolską
16. Dystansowanie się od polityki Niemiec nazistowskich i polepszenie relacji z Watykanem
17. Aktywizacja chadecji a la española – tzw. operacja Martin Artajo
17.1. Aktywizacja środowiska ACNP wewnątrz kraju
18. Fuero de los Españoles – świadectwo dalszej katolicyzacji reżimu
19. Inne elementy „otwarcia” ustroju
20. Sytuacja międzynarodowa Hiszpanii i aktywizacja środowisk katolickich w obronie gen. Franco
20.1. Postawa Watykanu wobec reżimu Franco po 1945
20.2. Działania środowisk chrześcijańsko-demokratycznych na rzecz przełamania izolacji międzynarodowej Hiszpanii
21. Ley de Sucesión
22. Postawy intelektualne nowego pokolenia katolików
23. Stosunki Hiszpania–USA i problem hiszpańskich protestantów
23.1. Międzynarodowe reperkusje sprawy uprawnień protestantów w Hiszpanii
24. Zmiana na stanowisku hiszpańskiego ambasadora przy Watykanie – próba doprowadzenia do zawarcia konkordatu
25. Umowa z Watykanem na temat ordynariatu polowego i zmiana podziału diecezjalnego w Hiszpanii
26. Powstanie HOAC i początki katolickich ruchów dysydenckich
27. Poprawa międzynarodowej sytuacji Hiszpanii
28. Obchody Roku Świętego – 1950
29. Zainicjowanie rozmów na temat konkordatu
30. Kwestia prasy katolickiej
31. Wpływ kwestii protestanckiej na rozmowy ze Stanami Zjednoczonymi
32. Biskupi hiszpańscy wobec kwestii obyczajowych
33. Rosnąca pozycja Kościoła w sferze edukacji
34. Wysiłek misyjny Kościoła w Hiszpanii
35. Zmiana rządu w lipcu 1951 r.
36. Rozmowy hiszpańsko-watykańskie na temat konkordatu
37. Anty-protestancka ofensywa kardynała Segury
38. Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny w Barcelonie – 1952
39. Finalny okres prac nad konkordatem
39.1. Treść konkordatu hiszpańskiego 1953 r.
39.2. Analiza zapisów konkordatu hiszpańskiego z 1953 r.
40. Podsumowanie
Zakończenie
Bibliografia
Indeks osobowy